قصاص نفس و شرایط آن

قتل عمد مهم ترین جرم علیه تمامیت جسمانی اشخاص، می باشد. که در قوانین کشورهای مختلف مجازات های متفاوت دارد. درایران این جنایت با قصاص نفس یا سلب حیات و در مواردی با گرفتن دیه از جنایتکار همراه است.

قصاص به مجازات و تلافی کردن گفته می شود در واقع گرفتن و سلب حیات از فردی که جنایتی مرتکب شده است . کیفری است که فرد جانی به آن محکوم می شود و بایستی با جنایت ارتکابی جانی برابر باشد همچنین با فوت ولی دم این حق به ورثه وی منتقل می شود.

ماده ۱۶ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است: قصاص مجازات اصلی جنایت عمدی بر نفس، اعضا و منافع است که به شرح مندرج در کتاب سوم این قانون اعمال می‌شود.

انواع قصاص

قصاص به دو دسته تقسیم می‌شود قصاص نفس و قصاص عضو

قصاص نفس به قصاص در مورد جنایت عمدی گفته می‌شود.
قصاص عضو به جنایتی که موجب قتل و جرح عضو می شود گفته می‌شود.

با ما باشید تا در ادامه اجرای قصاص نفس و شرایطی که برای اجرای قصاص باید وجود داشته باشد را بیان کنیم.

چه کسانی می‌توانند قصاص نفس را تقاضا کنند

اولیای دم یا ورثه مقتول :

در حقیقت، آنها قادرند که قاتل را قصاص کنند یا از جرم او گذشت کنند و فقط دیه بگیرند. پس از صدور حکم قطعی محکومیت مجرم، قصاص اجرا می‌شود.

شرایط قصاص نفس

قصاص نفس در قتل زن مسلمان

اگر کسی زن مسلمانی را به عمد بکشد در صورتی که قاتل او مرد مسلمان باشد و ولی دم مقتول بخواهد قصاص شود. ولی دم باید قبل از قصاص نفس مرد قاتل را با پرداخت نصف دیه کامل او آزاد کنند اما اگر قاتل مرد غیر مسلمان باشد بدون آزادی یا پرداخت چیزی قاتل را قصاص می‌کنند.

اگر یک نفر دو یا چند نفر را عمداً به قتل برساند

اولیای دم هر کدام از مقتولان را می‌توانند به تنهایی و بدون گرفتن رضایت اولیای مقتولان دیگر بدون پرداخت سهمی از دیه آنان اقدام به قصاص کنند.

اگر یک نفر دو یا چند نفر را به قتل برساند

و اولیای دم برخی از مقتولان خواهان قصاص و اولیای دم مقتولان دیگر خواهان دیه باشند. در صورت موافقت قاتل به پرداخت دیه به آنان در مقابل گذشت از حق قصاصشان دیه آنان از اموال قاتل پرداخت می‌شود و بدون موافقت قاتل حق گرفتن دیه از اوی اموالش را ندارند.

اگر قتل نفس در ماه‌های حرام یا در حرم مکه واقع شده باشد و توافق بر پرداخت دیه باشد دیه نفس با توجه به مقررات تقلیدیه افزایش می‌یابد

قصاص زن باردار

اگر قاتل زن باشد و در زمان اجرای مجازات قصاص باردار باشد باید تا زمان وضع حمل او صبر شود. و بعد از آنکه فارغ شد مجازات قصاص علیه او اجرا می‌شود.

البته ناگفته نماند اگر چنانچه پس از وضع حمل ترس از بین رفتن، طفل وجود داشته باشد قصاص به تاخیر می‌افتد.

تعدد اولیای دم و نکات آن

یکی از مسائل مبتلابه در قصاص مجرم تعدد اولیای دم و نحوه ی تعلق حق قصاص و تعارض دیدگاه های آنها در عفو ، قصاص و یا اخذ دیه از مجرم می باشد.

ماده 264 قانون مجازات اسلامی تصریح داردکه:«در صورتی که ولی دم متعدد باشد، موافقت همه آنها در قصاص لازم است.
چنانچه همگی خواهان قصاص قاتل باشند، قاتل قصاص می‌شود.
اگر بعضی از آنها خواهان قصاص و دیگران خواهان دیه، خواهان قصاص می‌توانند قاتل را قصاص کنند. لکن باید سهم دیه سایر اولیای دم را که خواهان دیه هستند بپردازند.
اگر بعضی از اولیای دم بطور رایگان عفو کنند. دیگران می‌توانند بعد از پرداخت سهم عفوکنندگان به قاتل، او را قصاص نمایند».

لازم به ذکر است که محل توافق گروهی از فقیهان و همچنین ماده قانونی بالا در صورتی است که همه‌ اولیای دم اهلیت و حضور داشته باشند.

شما می توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر به عناوین ذیل مراجعه کنید:

اظهارنظر درمورد استیفای قصاص

در مواردی که برخی از اولیای دم، صغیر، مجنون و یا غایب باشند. و یا از اظهارنظر خودداری کنند. دیگر نمی‌توان به اجماع و توافق گروهی از فقیهان و همچنین به ماده بالا استناد کرد. که در اینجا دو مسئله قابل بررسی است.

1) محل نزاع

پس، محل بحث و اختلاف جایی است که در میان اولیای دم کسانی هستند که یا اهلیت استیفا را ندارند. یا غایب هستند و یا از اظهارنظر خودداری می‌کنند.

در حالی که دیگر اولیای دم خواستار قصاص یا دیه هستند و یا قاتل را عفو می‌کنند. پاسخ به این موارد در واقع مستلزم بررسی نحوه‌ به ارث رسیدن حق قصاص به ورثه است. و این که یا ورثه در مجموع حق قصاص پیدا می‌کنند. یا هر کدام با حفظ حقوق دیگران حق قصاص دارد.

2) بیان نظرات

لذا در راستای مطالب فوق الذکر دو نظریه ی فقهی وجود دارد:

1) مجموع ورثه دارای یک حق واحد خواهند شد. و همانگونه که متوفی دارای یک حق بوده ورثه او نیز جانشین متوفی بوده و اجرای حق نیاز به اجتماع همه و رضایت آنها دارد.

2) هر کدام از ورثه می توانند مستقلا آن حق را در کل اعمال کنند. هرچند که دیگران خواهان اعمال آن حق نباشند.

نظریه اول

فقها طرفداران زیادی از این نظریه دارند حتی ادعا کرده اند که این نظریه در میان فقها مشهور است. مهم ترین دلیلی که برای این نظریه ارائه شده است. این است که حق قصاص حق واحدی است. که به ارث رسیده و به ورثه منتقل شده است.
این حق واحد قابل تقسیم نیست. و باید با رضایت جمعی آن را استیفا کنند. دیگر آنکه در آیه 33 سوره اسراء ولی دم قصاص را استیفا کند و هیچکدام بر دیگری مقدم نیست. پس هیچ یک بدون اذن دیگران حق ندارند قصاص را استیفا کنند.

نظریه دوم

فقیهان بسیاری معتقدند که هر کدام از ورثه می توانند مستقلا قصاص را استیفا کنند. ولو اینکه دیگران خواهان اعمال آن نباشند.
البته نکته شایان ذکر این است که اگر همگی یا برخی از آنها اجرای قصاص را تقاضا داشته باشند. آنها فقط یک حق دارند و تعدد آنها باعث نمی شود به تعداد آنها حق قصاص به وجود آید.
این گروه می گویند که در آیه 33 اسراء ولی قصاص را استیفا کند و ثبوت چنین حقی برای ولی این اقتضا را دارد که هر کدام از اولیای دم حق قصاص داشته باشند زیرا به هر کدام از ورثه می توان گفت او ولی دم است.

آنها دلیل دیگری می آورند که این است: حق قصاص اگر به کسی ارث برسد نمی تواند تجزیه شود. ( اگر در این مورد سوال دارید از وکیل ارث بپرسید )
حال اگر بگوییم این حق برای همه ورثه از حیث مجموع برقرار است، عفو و صرف نظر کردن برخی از اولیای دم نباید این حق را از دیگر اولیای دم بگیرد که بتوانند قصاص را استیفا کنند.

بهتراست بدانیم

در ماده 354 قانون مجازات اسلامی آمده است:” اگر مجنیٌ علیه یا همه اولیای دم یا برخی از آنان، صغیر یا مجنون باشند، ولیِّ آنان با رعایت مصلحتشان حق قصاص، مصالحه و گذشت دارد.
همچنین می تواند تا زمان بلوغ یا افاقه آنان منتظر بماند. اگر برخی از اولیای دم، کبیر و عاقل و خواهان قصاص باشند، میتوانند مرتکب را قصاص کنند .
لکن در صورتی که ولی صغیر یا مجنون خواهان اداء یا تامین سهم دیه مولی علیه خود از سوی آنها باشد باید مطابق خواست او عمل کنند. مفاد این ماده، در مواردی که حق قصاص به علت مرگ مجنیٌ علیه یا ولی دم به ورثه آنان منتقل می شود نیز جاری است.
این حکم را در مورد جنایاتی که پیش از اینکه این قانون اجرا شود واقع شده‌اند نیز اعمال می‌کنند. و بین تمام این اختلاف نظر های فقهی وحدت حقوقی را ایجاد نموده است.

سخن پایانی

قصاص نفس یکی از مجازات های جرائم سالب حیات است. که به صورت عمدی انجام شده باشد. و به سبب آن شخص قاتل جان خود را از دست می دهد. به عبارت ساده تر باید گفت وقتی فردی مرتکب قتل عمدی شخصی دیگر می شود اولیای دم مقتول حق قصاص فرد قاتل را دارند. که در این زمینه شرایطی مورد بررسی قرار می گیرد که در مقاله بالابه طور کامل بیان شده است.