ارث فرزندخوانده و شرایط آن

در قوانین ایران به تبعیت از مذهب شیعه، فرزندخوانده نه تنها ارث نمی‌برد بلکه نسب و محرمیت نیز برقرار نمی‌شود. اما در جهت حمایت از فرزندخواندگی قواعدی در قوانین ایران پیش بینی شده که فرزند خوانده بتواند از اموال پدر خوانده خود بهره‌مند گردد.

فرزندخوانده کیست؟

فرزندخوانده شخصی است که دیگری (غیر از پدر و مادر واقعی) او را به فرزندی پذیرفته باشد. تا قبل از اسلام، فرزند خوانده به والدین حکمی  محرم بود و از آنها ارث می برد؛ اما با ظهور اسلام فرزندخواندگی به شیوه جاهلیت و به نحوی که فرزندخوانده ارث ببرد و محرم پدرخوانده و مادر خوانده باشد نفی گردید. 

فرزندخواندگی دراسلام 

قرآن درآیه 4 سوره احزاب به صراحت به این موضوع اشاره کرده است و فرزندخواندگی به شیوه جاهلیت را رد کرده است.سه اثر فرزندخواندگی یعنی، نسب، محرمیت و ارث با ظهور اسلام نفی گردید. در قوانین ایران به تبعیت از مذهب شیعه، فرزندخوانده نه تنها ارث نمی‌برد بلکه نسب و محرمیت نیز برقرار نمی‌شود.

جهت حمایت از فرزندخواندگی قواعدی در قوانین ایران پیش بینی شده که فرزند خوانده بتواند از اموال پدر خوانده خود بهره‌مند گردد. نمونه این قواعد شرط انتقال و صلح اموال به فرزندخوانده به عنوان پیش‌شرط صدور حکم سرپرستی می‌باشد.

قوانین حمایت ازفرزندخواندگی درایران 

جهت حمایت از فرزندخواندگی قواعدی در قوانین ایران پیش بینی شده که فرزند خوانده بتواند از اموال پدر خوانده خود بهره‌مند گردد. نمونه این قواعد شرط انتقال و صلح اموال به فرزندخوانده به عنوان پیش‌شرط صدور حکم سرپرستی می‌باشد.

الف) قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب 1353

ب) قانون تأمین زنان و کودکان بی سرپرست مصوب 1371

ج) قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست مصوب 1392

دو قانون اول و دوم به موجب قانون سوم نسخ صریح گردیده است. لذا در جهت تبیین موضوع، مبنا قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست خواهد بود.

قانون ارث در قانون ایران

در قوانین ایران منجمله ماده ۸۶۱ قانون مدنی معیار ارث بردن وجود رابطه خونی و یا سببی است. و در فرضی که هیچکدام از روابط فوق وجود نداشته باشد بحث ارث منتفی خواهد بود. در ذیل به بررسی هر یک از روابط فوق می‌پردازیم:

الف) رابطه خونی یا نسبی

در ماده 862 قانون مدنی اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند را به سه دسته تقسیم نموده است: 

۱) پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد.
۲) اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها.
۳) اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها.

ب) رابطه نسبی

در صورتی‌که رابطه نسبی بین طرفین حاکم نباشد، اشخاص به سبب می‌توانند از یکدیگر ارث ببرند نمونه این امر رابطه زوجیت است. یعنی زن و شوهر به واسطه ازدواج از یکدیگر ارث می‌برند.

در فرزندخواندگی چون هیچکدام از روابط فوق وجود ندارد بنابراین بحث از ارث فرزند‌خوانده منتفی خواهد بود.

بنابراین امکان ارث فرزندخوانده باتوجه به قوانین ایران امکن‌پذیر نمی‌باشد ولی در جهت حمایت از وی، راهکارهایی وجود دارد که مورد اشاره قرار می‌گیرد.

نفقه فرزندخوانده

طبق ماده 11 قانون حمایت از کودکان بی سرپرست، پرداخت نفقه فرزندخوانده از جمله تکالیف سرپرست وی می‌باشد که مقرر می‌دارد: «وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است. در صورت استنکاف از پرداخت آن، فرزندخوانده حق مطالبه نفقه را به صورت حقوقی از دادگاه صالحه دارد و به خاطر اهمیت این مسئله برابر تبصره ماده 53 قانون حمایت از خانواده جدید مصوب 1/12/91 مجلس شورای اسلامی می‌توان به مسئولیت کیفری سرپرست اشاره کرد.

قانون ارث بر فرزند خوانده

بر اساس ماده 2 قانون مذکور و به استناد ماده 861 قانون مدنی، فرزندخواندگی از موجبات ارث نیست. یعنی نه فرزندخوانده از پدر و مادرخوانده‌اش و نه آنان از فرزندخوانده ارث می‌برند.

به بیان قانون: «این سرپرستی به منظور تامین منافع مادی و معنوی طفل برقرار می‌گردد ولی در هر حال از موجبات ارث نخواهد بود.»

 

لکن به خاطر جلوگیری از بروز مشکلاتی برای کودک و جبران خلأ مذکور در آینده در ماده 5 قانون آمده که یکی از شرایط صدور حکم سرپرستی تامین هزینه نگهداری و تربیت و تحصیل طفل تا سن بلوغ و تا زمان فوت سرپرست است. همچنین طبق تبصره ذیل ماده 5 مذکور: «هرگاه وجوه یا اموالی از طرف زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی، صلح شده باشد در صورت فوت طفل وجوه و اموال مذکور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیک خواهد شد.»

استفتاء آیت اله صانعی درخصوص ارث فرزندخوانده

فرزندپذیری از موجبات ارث نیست. با وجودی که برخی فقها به محرمیت فرزندخوانده فتوا داده‌اند اما دربارهٔ ارث فرزندخوانده نظری متفاوت دارند. یوسف صانعی با وجود فتوای محرمیت فرزندخوانده همانند فرزند، در پاسخ به استفتا در خصوص ارث فرزندخوانده می‌گوید «فرزندخوانده چون رَحِم نمی‌باشد، مطلقاً ارث نمی‌برد.»

راهکاری برای ارث بردن فرزندخوانده

الف) ازطریق وصیت تاثلث اموال

افرادی که پس از صدور حکم سرپرستی، کودک یا نوجوانی را به سرپرستی قبول کرده اند، به منظور حمایت از فرزند خوانده خود، می توانند برای برقراری ارث فرزند خوانده، از طریق وصیت به نفع او اقدام کرده و تا یک سوم اموال زمان فوت خود را به طفل انتقال دهند. این مبلغ وصیت شده، از ترکه کسر شده و از میزان سهم الارث سایر وراث خواهد کاست.

ب) صلح عمری